piątek, 22 listopada 2013

Odpowiedzialność karna radnego



Radny, ponosząc odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych, jak każdy obywatel, może również zostać pociągnięty do odpowiedzialności szczególnej wynikającej z przepisów kodeksu karnego[1] dotyczących przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych i społecznych, których sprawcą może być osoba pełniąca funkcję publiczną.
Odpowiedzialność ta została określona w Rozdziale XXIX k.k. dotyczącym przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego. W rozdziale tym Ustawodawca odniósł się do następujących przestępstw:
1)           przyjmowania przez osobę pełniącą funkcję publiczną korzyści majątkowych lub osobistych albo ich obietnicy lub też żądania takich korzyści (art. 228 k.k. § 1)[2].
2)    uzależnienia wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej (art. 228 k.k. § 4). W kwalifikowanym typie łapownictwa biernego z art. 228 § 3 k.k. przyjmujący odpowiada niezależnie od tego, od kogo wyszła inicjatywa korupcyjna. Istotne jest, by czyn popełnił w związku z naruszeniem przepisów prawa. Ale z punktu widzenia odpowiedzialności wręczającego, nakłaniającego łapówką, naruszenie przepisów prawa jest w znacznej części równoznaczne z naruszeniem obowiązku służbowego (art. 229 § 3 k.k.). Trudno wręcz sobie wyobrazić, aby w takim wypadku przyjęcie łapówki za czynność naruszającą prawo mogło nastąpić przy prawidłowym, nienagannym wykonywaniu obowiązków służbowych. Można więc stwierdzić, że chodzi o naruszenie tych obowiązków, które zarazem naruszają przepisy prawa. Po stronie wręczającego zachodziłby więc zbieg przepisów ustawy z art. 229 § 3 i art. 18 § 2 w zw. z art. 228 § 3 k.k. [3],
3)           powoływania się na swoje wpływy w instytucji państwowej lub samorządu terytorialnego aby w zamian za korzyść majątkową lub jej obietnicę podejmować się pośrednictwa w załatwieniu jakiejś sprawy (art. 230 k.k.). Powoływanie się na wpływy to przede wszystkim twierdzenie o posiadaniu takich wpływów. W praktyce oświadczenie sprawcy o posiadaniu wpływów będzie obejmowało konkretnych pracowników zatrudnionych w danej instytucji, chociaż nie jest to konieczne, gdyż sam charakter powoływania się, wskazuje na możliwość oddziaływania na osoby kompetentne do załatwienia sprawy. Bez powoływania się na wpływy samo przekonanie opłacającego protekcję o istnieniu tych wpływów nie wystarcza. Powoływanie się nie może być zatem urzeczywistnione poprzez domysł, nie sposób go tylko domniemywać skoro od jego ustalenia zależy byt przestępstwa. Powoływanie się nie może też wynikać z samego podjęcia się pośrednictwa przez sprawcę zatrudnionego w danej instytucji. Z faktu zatrudnienia w instytucji państwowej lub samorządu terytorialnego można wprawdzie mniemać, że dana osoba może mieć wpływ na innych zatrudnionych funkcjonariuszy, ale nie może to zastąpić powoływania się. Nie będzie płatnej protekcji w wypadku biernego zachowania się sprawcy, który wprawdzie korzyść przyjął, ale nie powoływał się ani nie podjął się pośrednictwa. W takim wypadku wykorzystał tylko przekonanie o posiadaniu wpływów, a czyn wypełnia znamiona oszustwa[4].
4)           działania na szkodę interesu publicznego lub prywatnego w wyniku przekroczenia swych uprawnień bądź w wyniku nie dopełnienia obowiązków (art. 231 k.k.). Przypisanie radnemu odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązków wymaga ustalenia wpierw treści i źródła jego obowiązków, a następnie oceny, czy zarzucone zachowanie naruszyło któryś z tych nakazów. Nawet posiłkowe odwołanie się do wzorca "dobrego gospodarza", rzetelnego, wymaga wykazania, że radny nie podjął działań zapobiegających zagrożeniu dobra publicznego lub jednostkowego, choć wiedział, że zagrożenie istnieje[5].
Rozpatrując odpowiedzialność karną radnego warto podkreślić, że w sytuacji gdy radny został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne z mocy prawa następuje wygaśnięcie jego mandatu[6]. Wygaśnięcie mandatu stwierdza właściwa rada gminy w drodze uchwały najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od wystąpienia tej przyczyny. O wygaśnięciu mandatu radnego zarząd gminy powiadamia wyborców właściwego okręgu wyborczego w drodze obwieszczenia.

[1] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z dnia 2 sierpnia 1997 r.)
[2] Należy tu brać pod uwagę, że definicja funkcjonariusza publicznego zawarta w art. 115 § 13 k.k. nie obejmuje swym zakresem wszystkich osób pełniących funkcje publiczne, gdyż nie pozostają one w stosunku służbowym z państwem lub samorządem terytorialnym. Pojęciem tym należy objąć osoby, które wykonują powierzone im przez instytucje państwowe lub samorządu terytorialnego zadania i przez to uzyskują znaczny wpływ na treść decyzji o charakterze ogólnospołecznym. Cechą wyróżniającą funkcję publiczną jest posiadanie określonego zakresu uprawnień, pozwalających na kształtowanie treści wykonywanych zadań w sferze publicznej. Osoba pełni funkcję publiczną tylko wówczas, gdy powierzone jej zadania służą władczej działalności tych instytucji. Stefański R.A.: Osoba pełniąca funkcję publiczną jako podmiot przestępstwa łapownictwa. Prokuratura i Prawo, listopad 2000 str. 135
[3] Surkont M.: Z zagadnień odpowiedzialności za łapownictwo w kodeksie karnym z 1997 r.  Przegląd Sądowy Nr 5 z 1998 r. str. 34
[4] Nie jest istotne, czy sprawa, której załatwienia podjął sie sprawca przestępstwa z art. 230 k.k. leżała w zakresie funkcjonowania danej instytucji czy konkretnego funkcjonariusza. Sprawa może być także upozorowana przez osobę powołującą się, która w nadziei na korzyść wymyśla fikcję jakiejś sprawy, doprowadzając jednym czynem inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Mamy wtedy do czynienia z kumulatywnym zbiegiem przepisów ustawy - art. 230 i 286 § 1 k.k. Podobnie należy ocenić sytuację, gdy sprawca powołuje się na swoje wpływy, których w rzeczywistości nie posiada bądź wprawdzie je ma, ale nie zamierza z nich skorzystać. Surkont M.: Z zagadnień odpowiedzialności za korupcję. Wojskowy Przegląd Prawniczy Nr 1 z 2000 r. str. 18
[5] Wyrok sądu apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2000 r. II AKa 252/99 Krakowskie Zeszyty Sądowe. Orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawach karnych, Nr 4 z 2000 r. str. 40
[6] Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. (Dz. U. Nr 95 poz. 602 z dnia 27 lipca 1998 r.)