Radny, ponosząc odpowiedzialność
karną na zasadach ogólnych, jak każdy obywatel, może również zostać pociągnięty
do odpowiedzialności szczególnej wynikającej z przepisów kodeksu karnego[1] dotyczących przestępstw przeciwko działalności
instytucji państwowych i społecznych, których sprawcą może być osoba pełniąca
funkcję publiczną.
Odpowiedzialność ta została
określona w Rozdziale XXIX k.k. dotyczącym przestępstw przeciwko działalności
instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego. W rozdziale tym
Ustawodawca odniósł się do następujących przestępstw:
1)
przyjmowania przez
osobę pełniącą funkcję publiczną korzyści majątkowych lub osobistych albo ich
obietnicy lub też żądania takich korzyści (art. 228 k.k. § 1)[2].
2)
uzależnienia
wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej (art. 228 k.k. §
4). W kwalifikowanym typie łapownictwa biernego z art. 228 § 3 k.k.
przyjmujący odpowiada niezależnie od tego, od kogo wyszła inicjatywa
korupcyjna. Istotne jest, by czyn popełnił w związku z naruszeniem przepisów
prawa. Ale z punktu widzenia odpowiedzialności wręczającego, nakłaniającego
łapówką, naruszenie przepisów prawa jest w znacznej części równoznaczne
z naruszeniem obowiązku służbowego (art. 229 § 3 k.k.). Trudno wręcz sobie
wyobrazić, aby w takim wypadku przyjęcie łapówki za czynność naruszającą prawo
mogło nastąpić przy prawidłowym, nienagannym wykonywaniu obowiązków służbowych.
Można więc stwierdzić, że chodzi o naruszenie tych obowiązków, które zarazem
naruszają przepisy prawa. Po stronie wręczającego zachodziłby więc zbieg przepisów
ustawy z art. 229 § 3 i art. 18 § 2 w zw. z art. 228 § 3 k.k. [3],
3)
powoływania się na
swoje wpływy w instytucji państwowej lub samorządu terytorialnego aby w zamian
za korzyść majątkową lub jej obietnicę podejmować się pośrednictwa w
załatwieniu jakiejś sprawy (art. 230 k.k.). Powoływanie się na wpływy to przede
wszystkim twierdzenie o posiadaniu takich wpływów. W praktyce oświadczenie
sprawcy o posiadaniu wpływów będzie obejmowało konkretnych pracowników zatrudnionych
w danej instytucji, chociaż nie jest to konieczne, gdyż sam charakter
powoływania się, wskazuje na możliwość oddziaływania na osoby kompetentne do
załatwienia sprawy. Bez powoływania się na wpływy samo przekonanie opłacającego
protekcję o istnieniu tych wpływów nie wystarcza. Powoływanie się nie może być
zatem urzeczywistnione poprzez domysł, nie sposób go tylko domniemywać skoro od
jego ustalenia zależy byt przestępstwa. Powoływanie się nie może też wynikać z
samego podjęcia się pośrednictwa przez sprawcę zatrudnionego w danej
instytucji. Z faktu zatrudnienia w instytucji państwowej lub samorządu
terytorialnego można wprawdzie mniemać, że dana osoba może mieć wpływ na innych
zatrudnionych funkcjonariuszy, ale nie może to zastąpić powoływania się. Nie
będzie płatnej protekcji w wypadku biernego zachowania się sprawcy, który
wprawdzie korzyść przyjął, ale nie powoływał się ani nie podjął się
pośrednictwa. W takim wypadku wykorzystał tylko przekonanie o posiadaniu
wpływów, a czyn wypełnia znamiona oszustwa[4].
4)
działania na
szkodę interesu publicznego lub prywatnego w wyniku przekroczenia swych
uprawnień bądź w wyniku nie dopełnienia obowiązków (art. 231 k.k.).
Przypisanie radnemu odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązków wymaga
ustalenia wpierw treści i źródła jego obowiązków, a następnie oceny, czy
zarzucone zachowanie naruszyło któryś z tych nakazów. Nawet posiłkowe odwołanie
się do wzorca "dobrego gospodarza", rzetelnego, wymaga wykazania, że
radny nie podjął działań zapobiegających zagrożeniu dobra publicznego lub
jednostkowego, choć wiedział, że zagrożenie istnieje[5].
Rozpatrując odpowiedzialność karną radnego warto
podkreślić, że w sytuacji gdy radny został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za
przestępstwo umyślne z mocy prawa następuje wygaśnięcie jego mandatu[6]. Wygaśnięcie mandatu stwierdza właściwa rada gminy w
drodze uchwały najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od wystąpienia tej przyczyny.
O wygaśnięciu mandatu radnego zarząd gminy powiadamia wyborców właściwego
okręgu wyborczego w drodze obwieszczenia.
[1]
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z dnia 2
sierpnia 1997 r.)
[2] Należy tu brać
pod uwagę, że definicja funkcjonariusza publicznego zawarta w art. 115 § 13
k.k. nie obejmuje swym zakresem wszystkich osób pełniących funkcje publiczne,
gdyż nie pozostają one w stosunku służbowym z państwem lub samorządem
terytorialnym. Pojęciem tym należy objąć osoby, które wykonują powierzone im
przez instytucje państwowe lub samorządu terytorialnego zadania i przez to
uzyskują znaczny wpływ na treść decyzji o charakterze ogólnospołecznym. Cechą
wyróżniającą funkcję publiczną jest posiadanie określonego zakresu uprawnień,
pozwalających na kształtowanie treści wykonywanych zadań w sferze publicznej.
Osoba pełni funkcję publiczną tylko wówczas, gdy powierzone jej zadania służą
władczej działalności tych instytucji. Stefański R.A.: Osoba pełniąca
funkcję publiczną jako podmiot przestępstwa łapownictwa. Prokuratura i Prawo,
listopad 2000 str. 135
[3] Surkont M.: Z
zagadnień odpowiedzialności za łapownictwo w kodeksie karnym z 1997 r. Przegląd Sądowy Nr 5 z 1998 r. str. 34
[4] Nie jest istotne,
czy sprawa, której załatwienia podjął sie sprawca przestępstwa z art. 230 k.k.
leżała w zakresie funkcjonowania danej instytucji czy konkretnego
funkcjonariusza. Sprawa może być także upozorowana przez osobę powołującą się,
która w nadziei na korzyść wymyśla fikcję jakiejś sprawy, doprowadzając jednym
czynem inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Mamy wtedy do
czynienia z kumulatywnym zbiegiem przepisów ustawy - art. 230 i 286 § 1 k.k.
Podobnie należy ocenić sytuację, gdy sprawca powołuje się na swoje wpływy,
których w rzeczywistości nie posiada bądź wprawdzie je ma, ale nie zamierza z
nich skorzystać. Surkont M.: Z zagadnień odpowiedzialności za korupcję.
Wojskowy Przegląd Prawniczy Nr 1 z 2000 r. str. 18
[5]
Wyrok sądu apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2000 r. II AKa 252/99
Krakowskie Zeszyty Sądowe. Orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawach
karnych, Nr 4 z 2000 r. str. 40
[6]
Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i
sejmików województw. (Dz. U. Nr 95 poz. 602 z dnia 27 lipca 1998 r.)
