Radni szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego

Radnych w gminie może być od 15 do 45. Wyjątkiem jest Warszawa gdzie w radzie miasta zasiada 60 radnych. Liczbę radnych w gminie na podstawie zapisów ordynacji wyborczej z 16 lipca 1998 (art. 27) ustala wojewoda w porozumieniu z komisarzem wyborczym. Na początek należy ustalić liczbę mieszkańców gminy. Ustala się ją na koniec roku kalendarzowego poprzedzającego rok wyborczy a w przypadku wyborów przedterminowych na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym ogłoszono wybory. Gdy już ta liczba zostanie ustalona przelicza się nią na liczbę radnych w następujący sposób:

Liczba mieszkańców	Liczba radnych
do 20 000	15
20 001 – 50 000	21
50 001 – 100 000	23
100 001 – 200 000	25

Dodatkowo na każde następne rozpoczęte 100 000 mieszkańców dodaje się 3 radnych.

Wybory do rad gmin odbywają się w systemie większościowym w gminach do 20 000 mieszkańców i w systemie proporcjonalnym w gminach powyżej 20 000 mieszkańców. Kandydatów mogą zgłaszać:

• partie polityczne
• koalicje partii
• organizacje społeczne
• mieszkańcy (minimum 5 z 20 podpisami poparcia)

W gminach powyżej 20 000 mieszkańców głosy przelicza się metodą d'Hondta. W miastach na prawach powiatu obowiązuje 5%-owy próg wyborczy na poziomie całej gminy. W 2006 roku istniała możliwość blokowania list. W takim przypadku blok list musiał uzyskać 10% głosów a przynajmniej jedna lista w jego ramach 5% aby liczyć się w rozdziale mandatów. Wewnątrz bloku mandaty dzielone były metodą Sainte-Laguë. Możliwość tą zniesiono w 2008 roku.

Aby zostać radnym nie trzeba mieć żadnych kwalifikacji. Wystarczy mieć ukończone 18 lat, pełną zdolność do czynności prawnych i czynne prawo wyborcze. Mandat radnego ma charakter wolny – nie jest on związany instrukcjami wyborców.

Mandat radnego wygasa w wypadku: odmowy złożenia ślubowania, pisemnego zrzeczenia się mandatu, utraty prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów, niezłożenia oświadczenia majątkowego, prawomocnego wyroku sądu orzeczonego za przestępstwo popełnione z winy umyślnej oraz śmierci. Radnego mandatu pozbawić może tylko rada. Wyborcy nie mogą odwołać pojedynczego radnego, musieliby odwołać w referendum całą radę.

Obowiązki radnego:

l utrzymanie stałej więzi z mieszkańcami

2 uczestniczenie w pracach rady, komisji oraz innych instytucji do których został wybrany lub desygnowany

4 wybór przewodniczącego rady

4 reprezentowanie wyborców

Prawa radnego:

l ochrona mandatu

- ochrona jako funkcjonariusza publicznego

- podobna do statusu posła lub senatora

- może też dotyczyć osoby wspierającej radnego w sensie merytorycznym

2 ochrona stosunku pracy

- opiniowanie przez radę wniosku pracodawcy o rozwiązanie stosunku pracy

3 dieta

- regulowana w formie uchwały rady gminy

- może być od posiedzenia lub ryczałtem

- widełki są regulowane ustawowo

4 zwrot kosztów podróży służbowych

Radni w powiecie mają takie same prawa i obowiązki jak w gminie. Występuje różnica w liczbie radnych i kwestiach wyboru. Radnych w powiecie jest od 15 do 29. 15 radnych jest w powiatach do 40 000 mieszkańców. Na każde rozpoczęte 20 000 dodaje się kolejnych 2 radnych ale ich liczba nie może przekroczyć 29.

W wyborach do rady powiatu obowiązuje 5%-owy próg wyborczy. Aby zgłosić listę w wyborach należy zebrać pod nią 200 podpisów. Radni w sejmiku wojewódzkim od tych w radzie powiatu różnią się w zasadzie tylko liczbą. Jest ich 30 w województwach do 2 000 000 mieszkańców i po 3 na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców.