Podział regionów

Obok wielu grup definicji opartych na podziałach regionów w naukach geograficznych (szczególnie w geografii społeczno-ekonomicznej) szeroko reprezentowany jest nurt związany z podziałem regionów ekonomicznych na węzłowe i jednolite, które wyróżnił w swojej pracy Whittlesay (za Rochmińską, 1999).

· Regiony jednolite (jednorodne) odpowiadają układom rozmieszczenia.

· Regiony węzłowe, odpowiadają układom powiązań, przy czym stosowana często nazwa regiony funkcjonalne nie zawęża stosowania tego pojęcia wyłącznie do układów powiązań o charakterze koncentrycznym.

Regiony jednolite mają ten sam charakter badanych zjawisk (w ramach przyjętych kryteriów) na całym swym obszarze. W przypadku regionów złożonych jednolitość określana jest w kategoriach zgrupowania cech. Regiony węzłowe są jednorodne ze względu na swą wewnętrzną strukturę lub organizację. Najważniejszymi elementami tej struktury są: ognisko (ogniska) i otaczający je obszar powiązany z ogniskiem liniami krążenia (Rochmińska, 1999).

W układzie węzłowo-strukturalnym region jest rozumiany jako obszar wokół większego miasta lub zespołu miast związany z nimi siecią wzajemnych powiązań i ciążeń, czyli obustronną wymianą dóbr i usług – np. ze strony obszarów poza miejskich zaopatrzenia aprowizacyjnego, a ze strony miasta artykułów przemysłowych. Region węzłowy jest to więc obszar wielofunkcyjnego (głównie usługowego) oddziaływania miasta centralnego na zewnątrz (Berezowski, wg Rochmińskiej, 1999). W przypadku obszarów silnie zurbanizowanych można uściślić definicję regionu węzłowego stwierdzając, że jest on zespołem miejscowości, które utrzymują z jedną z nich, nazywaną węzłem (centrum), więcej związków niż z innymi węzłami tego samego rzędu (Grzeszczak, wg Rochmińskiej, 1999). Zasięg strefy wpływów i siła ciążeń miasta centralnego zależy przede wszystkim od dostępności przestrzennej (komunikacyjnej) do niego.

Na bazie koncepcji regionu węzłowego powstały teorie dotyczące funkcjonalnego regionu miejskiego. Każda jednostka osadnicza będąca miejscem koncentracji ludności wytwarza wokół siebie strefę oddziaływania, którą można nazwać regionem (Parysek, 1995). Obszar wyznaczony przez zasięg codziennych dojazdów do miasta nazywa się funkcjonalnym regionem miejskim lub krócej regionem miejskim (Dziewoński i Korcelli, wg Rochmińskiej, 1999). W ujęciu przestrzennym składa się z: ośrodka miejskiego – strefy wewnętrznej, obszaru dojazdów – strefy zewnętrznej (Domański, wg Rochmińskiej, 1999). O powstaniu konkretnego regionu decyduje istnienie jednostki osadniczej (głównie miasta), która przez swój potencjał usługowy i produkcyjny jest w stanie wykształcić, w swoim najbliższym otoczeniu, sieć odpowiednio silnych powiązań, które dotyczą m.in.: dojazdów do pracy, szkół, placówek handlowych, placówek opieki zdrowotnej, instytucji kulturalnych itp. Wydzielono wiele poziomów klasyfikacji hierarchicznej (funkcjonalnej) jednostek osadniczych, tak w ujęciu rodzajowym jak i przestrzennym, zaznaczają się 3 poziomy: regionalny, subregionalny (ponadlokalny) i lokalny (Parysek, 1995).

S. Liszewski (za Rochmińską, 1999) podobnie jak wielu innych autorów identyfikuje region miejski z węzłowym regionem funkcjonalnym, którego założenia oparte są na koncepcji interakcji społecznej, zachodzącej w przestrzeni geograficznej, a przejawiającej się w ciągłych i systematycznych kontaktach mieszkańców centrów i peryferii regionu poprzez dojazdy do pracy, szkół, usług, wypoczynku itp. Autor ten wyróżnił 2 grupy czynników decydujących o powstaniu i funkcjonowaniu regionu miejskiego. Do czynników zewnętrznych zaliczył: położenie geograficzne, środowisko naturalne, dostępność komunikacyjną, przeszłość historyczną, stosunki społeczno-polityczne oraz rozwój techniczny i cywilizacyjny. Natomiast głównymi czynnikami wewnętrznymi są według niego: organizacja przestrzeni miejskiej, potencjał demograficzny, potencjał gospodarczy, poziom i jakość życia, stopień samorządności władz lokalnych i stan środowiska naturalnego.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech współczesnego regionu węzłowego są jego zmiany funkcjonalno-przestrzenne, przejawiające się m.in. w zmianach polityki regionalnej i warunków rozwoju, a w konsekwencji w zmianach jego wewnętrznych struktur i organizacji, ale także zasięgu przestrzennego (Łoboda, 1996). Zmienność ta wynika stąd, że zarówno jako kategoria przestrzenna i ekonomiczna region jest produktem (jednym z zewnętrznych przejawów) procesu społecznego podziału pracy, będącego z kolei funkcją rozwoju sił wytwórczych (Kuciński, wg Rochmińskiej, 1999).