Subwencje i dotacje na zadania zlecone

Subwencje i dotacje pełnią funkcję fiskalną (zwiększają dochody jednostek samorządu), a także wiele innych funkcji (np. funkcję redystrybucyjną, alokacji środków, zarządzania finansowego, dotyczącą samodzielności finansowej jednostek samorządu, odnoszącą się do wpływania na stan koniunktury gospodarczej). Subwencje i dotacje mają różnorodną konstrukcję prawną. Są wśród nich subwencje (dotacje) ogólne i celowe.

Subwencje (dotacje ) ogólne odnoszą się do finansowania ogółu zadań komunalnych danej jednostki samorządu terytorialnego. Występują subwencje (dotacje), które jednostka samorządu uzyskuje automatycznie i takie, które są przydzielane na wniosek.

W świetle regulacji prawnych stosowanych w Polsce subwencje ogólne występują oprócz i niezależnie od dotacji celowych. Główną różnicę między tymi dwiema postaciami dochodów samorząd stanowi to, że subwencje przeznaczone są na finansowanie zadań własnych, natomiast dotacje służą finansowaniu zarówno zadań własnych, jak i zadań zleconych.

Każda gmina otrzymuje z budżetu państwa subwencję ogólną składającą się z trzech części:

1)     podstawowej,

2)     oświatowej,

3)     rekompensacyjnej1

O przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje rada gminy. Ogólny charakter subwencji w pełni odnosi się jednak do części podstawowej subwencji. Nie może tak być, aby część oświatowa subwencji skierowana była na inne cele, niż na cele oświatowe. Część rekompensująca subwencji jest związana z częściową likwidacją podatku od środków transportowych, co implikuje wykorzystywanie wpływów z tego źródła na cele związane z inwestycjami w postaci dróg.

Subwencją ogólną, której wysokość zależy od przeliczeniowej liczby mieszkańców, otrzymują wszystkie gminy (zarówno silne, jak i słabe ekonomicznie) proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach.

Część rekompensująca subwencji ogólnej dla gminy może składać się z:

1)     kwoty rekompensującej dochody utracone w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportowych;

2)     kwoty rekompensującej dochody utracone bezpośrednio z tytułu:

a)     ustawowych ulg i zwolnień;

b)     obniżenia opłaty eksploatacyjnej.

Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w łącznej kwocie nie mniejszej niż 12,8% planowanych dochodów budżetu państwa (od tej kwoty odlicza się 1% na rezerwę). Im więcej uczniów przeliczeniowych, tym większe wydają się zadania, koszty, a więc tym większa okazuje się subwencja oświatowa.

Według art. 166 ust. 2 Konstytucji z 2 IV 1997 r., jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonanie zadań publicznych innych niż zadania własne.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z 8 III 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

Zadania zlecone gminie przez organy rządowe wykonuje ona obok zadań własnych. Zadania zlecone są nadawane gminie tylko i wyłącznie przez ustawy. Istotną cechą tych zadań jest to, iż mają one charakter ogólnopaństwowy, nie mogą być w sposób zdecentralizowany przekazane do zakresu samodzielnego działania określonej rady gminy. Zadania te gmina podejmuje na zasadzie decentralizacji – realizuje je więc nie w imieniu własnym, lecz w imieniu administracji rządowej.
Zadania zlecone gminy są określone w art. 8 ustawy o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. Nr 16 poz. 95). Ustawodawca wyodrębnił tutaj w szczególności dwa rodzaje zadań zleconych gminy:

a)     zadania nakładane na gminy w drodze ustawy;

b)     zadania nakładane na gminy w drodze porozumienia pomiędzy gminą a organem administracji rządowej.

Pierwsze z tych zadań mają charakter obligatoryjny i dotyczą wszystkich gmin na terenie kraju. Intencją ustawodawcy było, aby organy gmin nie były bardziej uzależnione od administracji rządowej niż od mieszkańców. Dlatego też przekazanie gminie zadań zleconych następuje na podstawie ustawy, a nie na podstawie przepisów niższego rzędu.

Uogólniając, do tego rodzaju zadań ustawa zalicza takie zadania z zakresu administracji rządowej, których realizacja przez gminę jest podyktowana znacznymi oszczędnościami finansowymi, wygodą obywateli, bądź lepszym rozeznaniem organów gminy w rozwiązywanych problemach oraz zadania z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych i referendów.

Drugi rodzaj zadań zleconych to zadania nakładane na gminy w drodze porozumienia pomiędzy gminą a organem administracji rządowej, np. wojewodę. W porozumieniu tym powinien być określony przedmiot i zakres realizowanych zadań, prawa i obowiązki podmiotów realizujących te zadania oraz wszystkie inne istotne elementy związane z przekazanym zadaniem. Zadania te gmina wykonuje dobrowolnie, niezależnie od ustawowo założonego obowiązku.
Gmina wykonując zadania zlecone działa pod kontrolą właściwych organów administracji rządowej i zgodnie z ich wytycznymi oraz otrzymuje z budżetu państwa dotacje celowe na realizację zadań. Które przekazywane są przez wojewodów.

            Czyli na obydwa rodzaje działań zleconych, konieczne jest przekazanie gminie środków finansowych w wysokości koniecznej do wykonania tych zadań. Szczegółowe terminy i zasady przekazywania tych środków finansowych określają ustawy, nakładające na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych lub zawarte porozumienia. W przypadku niedotrzymania tych terminów, gminie przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych.

Zgodnie z załącznikiem nr 11 do sprawozdania z wykonania budżetu za 2002 rok w „zestawieniu wykonania dochodów według działów i rozdziałów za 2002 rok” w Gminie Sitkówkce-Nowinach środki finansowe z subwencji i dotacji celowych – zadaniowych wynoszą odpowiednio:

1) Subwencja oświatowa                               2.891.906

2) Subwencja drogowa dla gmin                   153.825

3) Subwencje ogólne                                     808

                                                                       --------------

                                               RAZEM:       3.046.539

1) Dotacje celowe otrzymane na zadania bieżące (powierzone)      13.720

2) Dotacje otrzymane z funduszy celowych na realizację

 zadań bieżących                                                                               5.456

3) Dotacje celowe na realizację inwestycji własnych                       31.500

4) Dotacje celowe na realizację zadań bieżących z zakresu

 administracji rządowej                                                                     912.907

5)      Dotacje na dofinansowanie zadań bieżących                              86.809

                                                                                               --------------------

                                                                       Razem: 1.050.392

Uzyskane dochody w wyżej wymienionych działach są identyczne w stosunku do planowanych, a ich wskaźnik wykonania wynosi 100%.

---

[1] J. Gliniecka Zasady polskiego prawa dochodów samorządu terytorialnego, Stan prawny na dzień 31 marca 2001 roku, Bydgoszcz : Oficyna Wydawnicza Branta, s. 117.

Przestrzenne zróżnicowanie regionów

Przestrzenne zróżnicowanie warunków ekonomicznych oraz działalności społeczno-gospodarczej ma zasadniczy wpływ na pozytywne i korzystne funkcjonowanie całego systemu gospodarczego na obszarze dużych jednostek terytorialnych. Różnice te pozwalają wszechstronnie i obiektywnie wykorzystać różnego rodzaju zasoby naturalne i ekonomiczne, ustalać efektywny podział pracy oraz stymulować rozwój nowych inicjatyw gospodarczych w miejscach najbardziej się do tego nadających. Tworząc impulsy do wzajemnego oddziaływania i współpracy między zróżnicowanymi obszarami, społeczeństwo dąży do zapewnienia sobie harmonijnego i stałego rozwoju.

Jednak zróżnicowanie, choć niezbędne w przyrodzie jak i bezpośrednio w życiu człowieka, misi mieć swoje realne granice. Zbyt duże rozbieżności w natężeniu zjawisk społeczno-ekonomicznych na danych obszarach mogą tworzyć między nimi negatywne relacje, które z pewnością dezorganizować będą całokształt rozwoju społeczno-gospodarczego. Szczególnie niebezpieczne i trudne do przewidzenie skutki tych różnic mogłyby nastąpić w świecie społecznym, bardzo czułym na wszelkie nierówności oraz ostro reagującym na nie konfliktami.

W praktyce trudno jest ustalić optimum różnorodności, zarówno dla całego świata jak i dla poszczególnych regionów. Powszechnie uważa się, że występuje w nim nadmierne zróżnicowanie. Według Domańskiego (1998, s.164) „...Zróżnicowanie oceniamy jako nadmierne wtedy, gdy w danym obszarze odbiega ono od stanu istniejącego w innym obszarze uznanym za lepszy, prawidłowy lub pożądany oraz wtedy, gdy prowadzi do następstw uznawanych za niekorzystne, nieprawidłowe i niepożądane”.

Regionalne zróżnicowanie pogłębia się i staje się nadmierne wskutek niestabilności systemów regionalnych i zachodzenia procesów kumulacyjnych. Domański (1998, s. 164) uważa system regionalny za niestabilny, „... jeśli wytrącony ze stanu równowagi oddala się od tego stanu z biegiem czasu. System jest stabilny, gdy po wytrąceniu z równowagi z czasem powraca do niej”. Oddalanie się od równowagi jest następstwem działanie sprzężeń kumulacyjnych i procesów kumulacyjnych.

Do sprzężeń i procesów kumulacyjnych dochodzi w regionach, które doznały pozytywnego lub negatywnego impulsu. W pierwszym przypadku powodują one inicjację i kumulowanie się dalszych pozytywnych zjawisk w regionie, w drugim zaś przypadku następstwem negatywnego impulsu są dalsze negatywne zjawiska. Obecnie bardzo często, na skutek zwiększonych powiązań i relacji między regionalnymi systemami gospodarczymi, pomyślny rozwój jednego regionu może powodować regres w innym regionie, lub sytuacja może być odwrotna. Na skutek takich właśnie procesów rynkowych sytuacja rozwoju poszczególnych regionów różnicuje się, zarówno w przestrzeni jak i w czasie, pociągając za sobą wiele, na ogół ujemnych następstw ekonomicznych, społecznych i środowiskowych.

Idea sprzężeń i procesów kumulacyjnych stała się podstawą do stworzenia przez G. Myrdala koncepcji niezrównoważonego wzrostu regionów. W przeciwieństwie do neoklasycystów Myrdal opierając się na bardziej praktycznych przesłankach i obserwacjach współczesnej gospodarki stwierdza, „... że gra sił rynkowych prowadzi zwykle do wzrostu, a nie do spadku nierówności między regionami. Siły rynkowe prowadzą do skupiania się w pewnych obszarach tych działalności, które przynoszą wzrastające przychody wraz ze wzrostem skali” (Domański 1998, s. 165). O tym, jakie obszary stawać się będą miejscem skupiania działalności gospodarczych decydują w fazie początkowej korzystne czynniki lokalizacji (dogodny transport, surowce naturalne). Następnie dzięki rozwojowi aglomeracji i płynących z tego wewnętrznych i zewnętrznych korzyści powstaje cały szereg pozytywnych zjawisk ekonomicznych ugruntowujących siłę regionu. Korzyści aglomeracji są tak silne, że nie są w stanie ich zrównoważyć nawet pewne atrakcyjne czynniki w regionach zacofanych, takie jak tania siła robocza, czy wytwarzanie płodów rolnych. Stopa wzrostu regionów zacofanych uzależniona jest od wpływów i sytuacji regionów rozwiniętych. Wpływy te oprócz pozytywnych następstw, takich jak rozprzestrzenianie się aktywności i innowacji, mają też swoje negatywne skutki w postaci drenażu zasobów z regionów zacofanych oraz wydalania do nich elementów niepożądanych (np. zanieczyszczeń). Najczęściej obserwuje się większy udział negatywnych wpływów, szczególnie z regionów bardzo intensywnie uprzemysławiających się. Takie właśnie powiązania w systemach światowej gospodarki rynkowej powodują ciągłe upośledzanie rozwoju słabych ekonomicznie regionów, nadając im drugorzędne i mało opłacalne funkcja w podziale produkcji. Tak więc wzrost gospodarczy, zdaniem Myrdala, jest procesem , któremu towarzyszą długie okresy pogłębiających się kontrastów regionalnych (Domański, 1998).