Polityka przestrzenna państwa

Cztery hipotetyczne ujęcia polityki przestrzennej państwa:

1. hipoteza kontynuacji koncepcji umiarkowanej policentrycznej koncentracji podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie: czy i na ile koncepcja polityki przestrzennej państwa, której istotą był paradygmat umiarkowanej, policentrycznej koncentracji może być kontynuowana w warunkach wynikających z polskiej transformacji ustrojowej i nowych jakościowo uwarunkowań 
2. hipoteza polaryzacji strategia rozwoju a polityka regionalna Polski przedstawia założenia i przewidywane skutki polityki regionalnej Polski, nastawionej na uzyskanie możliwie szybkiego wzrostu gospodarczego kraju w okresie 10 lat (do roku 2005) przy jednoczesnym zapewnieniu podstaw do rozwoju w przyszłości. Prezentowany scenariusz określony jako rynkowo-liberalny wynika z obiektywnych uwarunkowań.
3. hipoteza ekorozwoju w warunkach polskiej transformacji systemowej nawiązuje do głównych uwarunkowań wynikających z procesu transformacji polskiej gospodarki na przełomie XX i XXI wieku, rozwija założenia programu ekorozwojowego, wskazuje na konieczność kształtowania rozwoju ekologicznie uwarunkowanego jako niczym nie zastępowalnego warunku realizacji strategicznych celów
4. hipoteza rozwoju zrównoważonego w polityce przestrzennej państwa podejmuje próbę sformułowania paradygmatu kształtowania polityki przestrzennej państwa z uwzględnieniem zarówno kryteriów efektywnościowych jak i społecznych aspiracji do sprawiedliwości i równości szans dla każdego. Jest to otwarta koncepcja zrównoważenia rozwoju i przestrzennego zagospodarowania kraju w warunkach funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej w zdecentralizowanym państwie demokratycznym, integrującym się dynamicznie z Europą. Całe opracowanie (tomy I i II) ma charakter autorski. Każdy rozdział i każda hipoteza jest firmowana przez innego autora i cechuje się odmiennym punktem widzenia oraz różną strukturą problemową. We wprowadzeniu stwierdza się, że przedstawione w raporcie hipotezy nie upoważniają do wyboru jednej z nich jako podstawy sformułowania założeń koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, tworzą zaś konstrukcję intelektualną, która może stanowić ich ważną przesłankę oraz uwarunkowują selektywnie dalszy proces prac studialnych nad polską przestrzenią państwa 

W ostatnich 10 latach były prowadzone rozległe studia w : Komitecie Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Instytucie Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego PAN oraz Europejskim Instytucie Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Uniwersytetu Warszawskiego odnoszące się do polityki przestrzennej.

Podzielić je można na prace dotyczące: diagnozy stanu, podstaw i zasad polityki przestrzennej, regionalizacji i podziału terytorialnego kraju oraz metodologii opracowywania polityki przestrzennej. Koncepcja studiów diagnostycznych nad gospodarką przestrzenną Polski powstała w 1981 r. (KPZK PAN). Wstępne wyniki badań oraz prognozę opublikowano w 1983 r., a raport końcowy w 1987 r. Problemy polityki przestrzennej w ujęciu ogólnym i problemowym (konflikty polskiej przestrzeni oraz procesy urbanizacji) przedstawiono w 1982 r. w KPZK, a zasady polityki przestrzennej w 1989 r. W międzyczasie podjęto próbę określenia instrumentów polityki przestrzennej (1986) oraz założeń planu przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2000 (1987). Od roku 1989 datują się opracowania związane z transformacją systemową, dotyczące: współczesnych problemów gospodarki przestrzennej Polski (UW), gospodarki przestrzennej w procesie przejścia do systemu rynkowego (KPZK), restrukturyzacji regionów jako problemu współpracy europejskiej (UW), oraz polityki regionalnej w procesie transformacji ustrojowej Polski (KPZK). Studiom nad polityką przestrzenną towarzyszyły prace nad regionalizacją kraju i podziałem administracyjnym. Poglądy i opinie w tej mierze przedstawiono w biuletynach KPZK z 1984 i 1986 r., a pierwsze kompleksowe koncepcje pojawiły się w roku 1991 (KPZK), podbudowane analizą doświadczeń zachodnioeuropejskich (UW, KPZK). Prace nad metodą dotyczyły zapisu scenariuszowego, diagnozy i prognoz (1988, UW) oraz zmiany paradygmatu gospodarki przestrzennej (1991, KPZK).

W formułowaniu polityki przestrzennej ważną rolę odgrywają doświadczenia państw Europy Zachodniej o ukształtowanym ustroju demokratycznym i rozwiniętej gospodarce rynkowej. Za wzorcowe ujęcie polityki przestrzennej państwa można uznać IV Raport planowania przestrzennego Holandii, zatytułowany Na drodze do 2015. Składa się on z pięciu rozdziałów. Raport otwiera wstęp określający zawartość dokumentu. Część merytoryczna zawiera opis zmian społecznych i ich wpływ na planowanie, z podziałem na cztery bloki tematyczne: internacjonalizacja gospodarcza; rolnictwo, przyroda i rekreacja; środowisko i mobilność; dobrobyt, ludność i urbanizacja.

Trzon opracowania stanowi rozdział 3, poświęcony głównym kierunkom polityki, na który składają się:

• zadania planowania przestrzennego, do których zaliczono: pomoc w wykorzystaniu szans oraz określenie standardów i parametrów; koordynację strumienia inwestycji i działalności administracji (preferencja rynku i jakości życia);
• codzienne środowisko życia jako zasadniczy kierunek działania odnoszący się do: terenów zurbanizowanych; mobilności i dostępności komunikacyjnej; surowców, energii i odpadów oraz modeli kształtowania terenów
• przestrzenny scenariusz rozwoju kraju, z wyraźnym nastawieniem na kontekst międzynarodowy, uwzględniający: główne porty i osie transportu, węzły miejskie, obszary wodne oraz potencjał regionów; całość ujęta obszarowo, z wyróżnieniem: kierunków polityki ekologicznej i strategii rozwoju obszarów wiejskich;
• konsekwencje polityki dla użytkowania terenów w regionach; 
• polityka wyróżnionych obszarów.

W raporcie holenderskim dominuje selektywne ujęcie problemowe, z eksponowaniem zagadnień jakości życia i kontekstu międzynarodowego. Adresowanie ustaleń do układów przestrzennych ma wyraźnie ogólny charakter. Problemy ujmowane są dynamicznie. Wychodząc od stanu istniejącego, eksponuje się trendy i konsekwencje obserwowanych procesów w bliższym i dalszym okresie. Zidentyfikowane problemy usiłuje się rozwiązać poprzez wszechstronne działania, wykorzystując różne formy współpracy. Proponowane zmiany idą w kierunku racjonalizacji i intensyfikacji wykorzystania stanu posiadania oraz specjalizacji układów przestrzennych. Różnice regionalne traktuje się jako główny motor rozwoju.