Polityka społeczna jest realizowana
przez liczne podmioty. Podmiotami tymi są instytucje mające różny zasięg
przestrzenny, kompetencje i zdolności finansowe. Podmiot należy utożsamiać z
instytucją, urzędem czy organizacją społeczną, które mają za zadanie spełnianie
konkretnych celów w ramach istniejących norm prawnych. Podmioty te
klasyfikowane są według specyficznych cech[1]:
1. Podmioty o zasięgu ogólnokrajowym:
sejm, senat, urząd prezydenta, rząd i jego agendy (ministerstwo i inne organizacje
pozarządowe o działalności ogólnokrajowej, centralne urzędy).
2. Podmioty o zasięgu regionalnym:
urzędy wojewódzkie oraz samorządy i organizacje pozarządowe.
Wyżej wymienione podmioty można także
sklasyfikować według pełnionej przez nie funkcji:
1. Podmioty ustalające prawo: sejm,
senat, prezydent, rada ministrów, ministrowie.
2. Podmioty realizujące z racji swoich
statutowych obowiązków cele polityki społecznej na trzech wymienionych
szczeblach: ministerstwo i ich urzędy oraz wszystkie inne instytucje jak np.
urzędy wojewódzkie, powiatowe, gminne, samorządy terytorialne, urzędy pracy,
kasy chorych, szpitale, szkoły i uniwersytety.
3. Podmioty pozarządowe, skupiające
różne organizacje: fundacje, związki zawodowe, stowarzyszenia, w tym kościelne,
grupy wzajemnego wsparcia, które biorą udział w realizacji celów polityki
społecznej.
4. Zakłady pracy (publiczne i prywatne)
zatrudniające pracowników i zapewniające im dochody, przyczyniające się do
kształtowania ich warunków bytu i ich rodzin, realizujące niektóre cele
polityki społecznej (np. poprzez dokształcanie swoich pracowników, fundusz
socjalny).
Efektywność polityki
społecznej jest uwarunkowana mnóstwem czynników. By politykę można było nazwać
skuteczną, nieodzowna jest odpowiednia ilość podmiotów i ich charakter, a także
należyta hierarchia, porządek i zharmonizowanie.
Tabela 2 przedstawia
klucz, kategoryzację organizacji i instytucji zaspokajających potrzeby zbiorowe
i indywidualne w Polsce, według której można te organizacje i instytucje klasyfikować.
|
Wymiar zróżnicowania
|
Cechy organizacji
|
Uwagi
|
|
własność
|
rządowe, nierządowe
|
|
|
sfera instytucjonalna
|
rynek
państwo
społeczeństwo
obywatelskie (społeczność)
|
Rozróżnienie to
wiąże się z poglądami na funkcję państwa i opcjami ideologicznymi.
|
|
zakres świadczeń
|
prowizja
partykularna
prowizja generalna
|
Zyski z działania
organizacji mogą odnosić i same jednostki i społeczności jako całość.
Prowizja indywidualna podlega określonym kryteriom i obejmuje tylko tych,
którzy te warunki spełniają. W przypadku społeczności wszyscy mają równy
dostęp do określonych dóbr.
|
|
zasada przyznawania świadczeń
|
użyteczność
uprawnienia
potrzeby
|
Trzy reguły
przyznawania świadczeń są równocześnie zasadami funkcjonowania w ramach
trzech stref instytucjonalnych wymienionych wyżej.
|
|
zakres zaspokajanych potrzeb
|
żywność i woda
mieszkanie
praca
środowisko
bezpieczeństwo
fizyczne
bezpieczeństwo
ekonomiczne
opieka zdrowotna
edukacja
wsparcie grupowe
kontrola urodzin
bezpieczne
macierzyństwo
|
Znacząca część
organizacji zajmuje się więcej niż jednym rodzajem potrzeb. W Polsce każdą z
przedstawionych kategorii potrzeb zajmują się zarówno organizacje państwowe,
jak i niepaństwowe mające zróżnicowany zasięg i oferujące różne świadczenia.
|
|
źródła finansowania
|
redystrybucja
pionowa
redystrybucja
pozioma (dobrowolne lub obowiązkowe składki)
własna działalność
gospodarcza
dotacja i datki
prywatnych ofiarodawców
|
|
|
stosunek wobec prawa
|
formalne
nieformalne
|
Brak sformalizowana
tyczy się głownie niektórych instytucji społeczeństwa obywatelskiego i
indywidualnej dobroczynności. Przykładem takiej nieformalnej instytucji może
być pomoc sąsiedzka.
|
|
zasięg terytorialny
|
działania lokalne
działania
regionalne
działania
ogólnopaństwowe
|
Większość
organizacji i instytucji prosperujących w ramach społeczeństwa obywatelskiego
działa na szczeblu lokalnym. Natomiast przeważająca część organizacji
krajowych ma swoje lokalne „końcówki”.
|
|
strategia interwencji
|
retrybucja
odstraszanie
obezwładnienie
resocjalizacja
opieka
strategie pośrednie
|
|
Tabela 2 – źródło: opracowanie na
podstawie K. Frieske, P. Poławski,
Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych, Biblioteka
Pracownika Socjalnego, Katowice 1999, s. 72 – 73.
Do podmiotów lokalnej polityki społecznej należą
organy samorządu terytorialnego. Mają one funkcje stanowiące i wykonawcze.
Zasobami umożliwiającymi rozwiązywanie problemów społecznych określamy
instytucje znajdujące się na terenie gminy działające w obszarze polityki
społecznej i rozwiązujące dane problemy. Są to zarówno jednostki samorządowe,
jak i niepubliczne, na przykład organizacje pozarządowe. Niektóre zadania są
przyznawane wyspecjalizowanym instytucjom samorządowym.
[1] A.
Kurzynowski (red:), Polityka społeczna, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 2001, s. 16 – 17.
