Środki pomocy
strukturalnej dla krajów kandydackich: PHARE, ISPA i SAPARD mają służyć
praktycznemu wdrażaniu standardów wspólnotowego dorobku prawnego w krajach
kandydackich w dziedzinach priorytetowych, wskazanych w dokumentach:
„Partnerstwo dla Członkostwa” (Pdc) oraz „Narodowy Program Przygotowania do
Członkostwa Polski w Unii Europejskiej” (NPPC).
W celu wsparcia i zdynamizowania
przygotowań państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej zmieniła
się struktura i charakterystyki pomocy przekazywanej krajom kandydującym.
Przewidziana pomoc przedakcesyjna ma ułatwić dostosowania do przyjęcia
zobowiązań wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. Dla tych państw
Europy Środkowej i Wschodniej, które wejdą do Unii przed 2006 r., wyodrębniono
oddzielne środki (na rozszerzenie).
Dotychczasowa pomoc udzielana od
1989 r. w ramach PHARE została zastąpiona nową formą wsparcia w okresie przedakcesyjnym,
tj. w latach 2000-2006. Pomoc przedakcesyjna Unii Europejskiej opiera się na
trzech programach:
a)
PHARE 2, który jest zorientowany na przygotowanie
kandydatów do członkostwa w UE;
tzw. Phare IA
– budowa i wzmacnianie infrastruktury instytucjonalnej oraz finansowanie
(relatywnie niewielkich) inwestycji wspierających dostosowywanie polskiego
prawodawstwa do legislacji Wspólnoty;
tzw. Phare ESC
(regionalny) – inwestycyjny: m. in. przedsięwzięcia dotyczące infrastruktury
ochrony środowiska, zidentyfikowane jako priorytety na poziomie regionalnym
(województw),
b)
Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej – ISPA
(Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) – przeznaczony na
wsparcie przygotowań państw kandydujących do UE w zakresie infrastruktury
transportowej oraz ochrony środowiska naturalnego; ma pomóc realizować
wdrażanie ekologicznego acquis oraz politykę spójności ekonomicznej; priorytety
o charakterze ogólnokrajowym (ponadregionalnym); instrument administrowany
centralnie;
c)
Przedakcesyjny Fundusz Wsparcia dla Rolnictwa i
Obszarów Wiejskich – SAPARD (Support for Pre-Accession Measures for Agriculture
and Rural Development), którego głównym celem jest wspieranie wielofunkcyjnego
rozwoju obszarów wiejskich oraz restrukturyzacja gospodarki żywnościowej
konkretne przedsięwzięcia do wsparcia z tego funduszu będą identyfikowane na
poziomie lokalnym [1].
Z założenia programy pomocy
przedakcesyjnej PHARE, SAPARD i ISPA powinny stanowić komplementarne
instrumenty przygotowań akcesyjnych. W szczególności niedopuszczalne jest ich
nakładanie się, tzn. finansowanie w ramach różnych programów tego samego typu
przedsięwzięć. Ta prosta zasada, pomimo przyjęcia odpowiedniej regulacji
prawnej, jest w praktyce trudna do stosowania z powodu braku precyzji w określeniu
granic rozdziału pomiędzy poszczególnymi programami. Znane są dotychczas
jedynie główne zasady tego rozdziału:
-
ISPA finansuje projekty z zakresu ochrony środowiska i
transportu o minimalnej wielkości 5 mln euro;
-
SAPARD finansuje jedynie przedsięwzięcia dotyczące
rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, które mogą być zaliczone do 15
kategorii wymienionych w artykule 2 Regulacji Sapard,
-
PHARE finansuje przedsięwzięcia dotyczące rozwoju
instytucjonalnego wszystkich sektorów, a więc również tych, które są objęte
pozostałymi programami,
-
w przypadku inwestycji z zakresu ochrony środowiska
oraz transportu Phare może finansować jedynie projekty poniżej 5 mln euro;
projekty te muszą być jednak objęte krajowymi systemami wsparcia bądź też
programami rozwoju regionalnego,
-
inwestycje dotyczące dostosowania oraz związane z
wdrażaniem acquis i konieczną do tego celu infrastrukturą są w zasadzie
finansowane przez Phare; pewne inwestycje dotyczące pośrednio dostosowania będą
jednak mogły być finansowane również przez Sapard.
„Łączne,
planowane wsparcie w ramach wszystkich trzech funduszy dla krajów kandydujących
w latach 2000-2006 wyniesie 21 mld 840 mln euro. Decyzje o podziale środków
będą podejmowane dla każdego roku osobno, a wielkość przyznawanych środków
będzie uzależniona nie tylko od wielkości poszczególnych krajów, lecz również
od postępów w dostosowywaniu prawa krajowego do unijnych standardów”[2].
Tabela nr 2: ŚRODKI FINANSOWE ZAREZERWOWANE NA POMOC
PRZEDAKCESYJNĄ ORAZ NA ROZSZERZENIE (MLN EUR, CENY 1999 R.)
|
Wyszczególnienie
|
2000
|
2001
|
2002
|
2003
|
2004
|
2005
|
2006
|
|
Pomoc przedakcesyjna ogółem
SAPARD
ISPA
PHARE
|
3120
520
1040
1560
|
3120
520
1040
1560
|
3120
520
1040
1560
|
3120
520
1040
1560
|
3120
520
1040
1560
|
3120
520
1040
1560
|
3120
520
1040
1560
|
|
Środki na rozszerzenie
Rolnictwo
Działania strukturalne
Polityka wewnętrzna
Administracja
|
|
|
6450
1600
3750
730
370
|
9030
2030
5830
760
420
|
11610
2450
7920
790
450
|
14200
2930
10000
820
450
|
16780
3400
12080
850
450
|
Źródło: Federacja Związków Gmin i
Powiatów RP Małopolskie Regionalne Centrum Informacji Europejskiej „Almanach
środków pomocowych Unii Europejskiej”, Fundacja Rozwoju Samorządności i Prasy
Lokalnej, Kraków 2001, str. 89
Alokacje finansowe w ramach pomocy przedakcesyjnej (przedstawione w
tabeli) dotyczą wszystkich krajów kandydujących łącznie, a indykatywny ich
podział na poszczególne kraje podlega corocznej decyzji Komisji i jest
uzależniony nie tylko od wielkości kraju, ale także od postępów procesu
akcesyjnego i zdolności absorpcyjnych.
Środki przedakcesyjne wynoszą
3120 mln EUR rocznie (w cenach z roku 1999) dla wszystkich kandydatów. Jest to
wielkość stała w całym okresie objętym Perspektywą finansową.
Środki na rozszerzenie obejmują
cztery cele: modernizację rolnictwa, działania strukturalne (w ramach polityki
spójności), politykę wewnętrzną oraz administrację. W 2003 r. zarezerwowano w
budżecie na te cele łącznie 9,03 mld EUR dla nowych członków, a w latach
następnych wielkość ta wzrośnie i w 2006 r. osiągnie 16,78 mld EUR.
Zarówno środki na pomoc
przedakcesyjną, jak i na rozszerzenie, to zobowiązania finansowe, a nie sumy,
które faktycznie trafią do beneficjentów. Zależą one bowiem m. in. Od jakości
projektów dostarczonych przez wnioskodawców, czy ich zdolności do
współfinansowania przedsięwzięć finansowanych ze środków pomocowych.
„Perspektywa finansowa została
przygotowana w 1997 r. i przyjęta przez państwa Unii w1999 r. przy założeniu,
że do ugrupowania przystąpi maksymalnie pięć państw Europy Środkowej i
Wschodniej (tzw. Grupa luksemburska obejmująca Czechy, Estonię, Polskę,
Słowenię, Węgry) oraz Cypr. Te kraje byłyby więc ewentualnymi beneficjentami
pomocy akcesyjnej przewidzianej dla pierwszych członków, jeśli oczywiście
zostałyby przyjęte do Unii przed 2006 r. Natomiast pomoc przedakcesyjna została
pomyślana dla dziesięciu kandydatów z Europy Środkowej i Wschodniej (kraje
śródziemnomorskie kandydujące do Unii korzystają z innych funduszy pomocowych)”[3].
Istotną zasadą dotyczącą środków na pomoc przedakcesyjną i na
rozszerzenie jest ustalenie, iż środki te nie mogą być wykorzystane na inny cel
niż zapisany w Perspektywie finansowej. Pomoc przedakcesyjna nie może być więc
przeznaczona na wydatki dla obecnych członków Unii Europejskiej i odwrotnie:
środki zarezerwowane dla państw członkowskich nie mogą powiększyć pomocy
przedakcesyjnej. Jednocześnie środki na rozszerzenie nie mogą pokryć w
przyszłości jakichś nieprzewidzianych wydatków obecnych członków Unii
Europejskiej. Nie mogą one też zasilać funduszy przedakcesyjnych. Natomiast
sumy przewidziane w budżecie dla członków Unii Europejskiej oraz na wydatki
przedakcesyjne mogą być wykorzystane tylko na te cele.
[1] E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do
członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E.
Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa
2001, str. 716
[2] T. Dziurbejko Integracja europejska. Wprowadzenie,
red. naukowa: M. Perkowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002,
str. 445
[3] E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do
członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E.
Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa
2001, str. 720
