„Przedakcesyjny Instrument
Polityki Strukturalnej (ISPA) ma zapewnić wsparcie przygotowań krajów
kandydujących w obszarze spójności społecznej i gospodarczej w zakresie
polityki ochrony środowiska i polityki transportowej. Przedsięwzięcia
współfinansowane w ramach ISPA mają pomóc beneficjantom w dostosowaniu się do
prawa wspólnotowego w zakresie ochrony środowiska lub transportu oraz
osiągnięcia celów określonych w Partnerstwie dla Członkostwa. Wzorowany na
Funduszu Spójności – Program ISPA wspiera duże inwestycje w infrastrukturę
transportową i ochrony środowiska o wartości inwestycji powyżej 5 mln euro”[1].
ISPA zapewnia wsparcie mające na celu przygotowania do członkostwa w Unii
Europejskiej następujących państw kandydujących: Bułgarii, Republiki Czeskiej,
Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii, Słowacji oraz Słowenii w
obszarze spójności ekonomicznej i społecznej dotyczącej polityki ochrony
środowiska i polityki transportowej.
ISPA ułatwiać ma realizację zadań
wskazanych w dokumentach opracowanych przez instytucje zarządzające środkami
pomocowymi Unii Europejskiej. Są to:
-
Partnerstwo dla Członkostwa (Komisja Europejska),
-
Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii
Europejskiej (Urząd Komitetu Integracji Europejskiej),
-
Strategia Wykorzystania Funduszu ISPA (Ministerstwo
Środowiska).
Fundusz ISPA powstał w drugiej
połowie marca 1999 r. podczas szczytu Unii Europejskiej w Berlinie. Pomoc Unii
Europejskiej w ramach tego programu ma przyczyniać się do lepszego
przygotowania krajów ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej w
dziedzinie infrastruktury gospodarczej , a w szczególności w sektorach ochrony
środowiska i transportu (w równych proporcjach).
„Podział środków w ramach ISPA
między kraje-beneficjentów odbywa się na podstawie następujących kryteriów:
-
liczby ludności,
-
PKB na jednego mieszkańca mierzonego parytetem siły
nabywczej,
-
powierzchni kraju.
Wielkość alokacji wstępnej może
ulec zmianie z uwagi na efektywność środków funduszu ISPA w danym kraju w
latach poprzednich, a także potrzeby w stosunku do innych kandydatów. Z
funduszu tego finansowane są duże projekty, o wartości co najmniej 5 mln EUR. W
2000 r. do finansowania w ramach programu ISPA zakwalifikowane w Polsce m. in.
następujące projekty: rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacji ściekowej w
Bydgoszczy, rozbudowa oczyszczalni ścieków oraz gospodarka odpadami w Krakowie,
modernizacja drogi Mińsk Mazowiecki-Siedlce oraz Kraków-Tarnów”[2].
Przedsięwzięcie zgłaszane do
wsparcia z ISPA powinno mieć odpowiednią skalę, tak, by miało znaczenie dla
poprawy stanu środowiska – poczynając od projektów o znaczeniu ponadkrajowym,
następnie krajowym, ponadregionalnym itd.
Ogólne
kryteria dla finansowania projektów z ISPA:
1.
Zgodność z legislacją Unii Europejskiej w dziedzinie
ochrony środowiska
Art. 130 z Traktatu
Cele:
Zachować,
chronić i polepszać jakość środowiska
Chronić
zdrowie ludzkie
Rozważne i racjonalne
użycie zasobów
Zasady:
Zasada
przezorności
Naprawa szkody
u źródła
Działania
zapobiegawcze
Zanieczyszczający
powinien płacić
Dyrektywy Unii Europejskiej
Standardy techniczne i jakościowe UE
2.
Efektywność ekologiczna: jakościowa i ilościowa
Podstawowe kryteria wyboru projektów do wsparcia z ISPA:
Wybór
projektów inwestycyjnych do wsparcia w ramach ISPA w sektorze ochrony
środowiska jest podporządkowany realizacji priorytetów określonych w :
-
Partnerstwie dla Członkostwa,
-
Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Unii
Europejskiej, w tym szczególnie:
·
Priorytet 22.2: „Opracowanie programów i
stworzenie warunków do wdrażania prawa Wspólnoty Europejskiej dotyczącego
poprawy jakości wód”;
·
Priorytet 22.3: „Dostosowanie prawa polskiego do
prawa wspólnotowego w zakresie gospodarki odpadami oraz opracowanie krajowych
systemów zarządzania odpadami w celu stworzenia warunków niezbędnych do
wdrożenia wymagań wspólnotowych”;
·
Priorytet 22.4: „Poprawa jakości powietrza –
wdrażanie dyrektyw dotyczących oceny i zarządzania jakością powietrza oraz
ograniczania zanieczyszczenia powietrza powodowanego przez zakłady
przemysłowe”;
-
Strategii wykorzystania funduszu ISPA jako
uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa
(opracowana przez Ministerstwo Środowiska);
-
Polskim stanowisku negocjacyjnym.
Sektory i
dyrektywy priorytetowe:
WODA
Komunalne oczyszczalnie ścieków
Woda do picia
JAKOŚĆ POWIETRZA
System zintegrowanego
zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń
Ramowa Dyrektywa w sprawie
jakości powietrza
Duże obiekty spalania
Spalanie odpadów niebezpiecznych
Spalanie odpadów komunalnych
GOSPODARKA ODPADAMI
Dyrektywa ramowa o odpadach
Dyrektywa w sprawie składowisk
ŚCIEKI KOMUNALNE
1.
Wskazania dla wyboru priorytetów:
-
duże aglomeracje (>15.000 mieszkańców);
-
emisje do odbiorników wrażliwych na eutrofizację oraz
na obszarach ważnych ze względu na ochronę bioróżnorodności;
-
zrzuty do źródeł wody pitnej;
-
znaczący skutek gospodarczy (stymulacja rozwoju
ekonomicznego);
-
istnienie programu poprawy jakości wody w zlewni;
2.
Warunki wstępne dla zakwalifikowania się do otrzymania
wsparcia z ISPA:
-
wstępne oczyszczanie zrzutów przemysłowych;
-
odpowiednie zagospodarowanie osadów ściekowych;
-
zasada „zanieczyszczający płaci”: przynajmniej koszty
operacyjne i amortyzacji oraz napraw muszą być pokryte przez użytkowników.
DOSTAWA WODY DO PICIA
1.
Wskazania dla wyboru priorytetów:
-
duże aglomeracje;
-
niewielka ilość zasobów wodnych;
-
ważne problemy jakości zasobów wodnych;
-
zintegrowane rozwiązania gospodarki wodno-ściekowej;
2.
Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia
z ISPA:
-
zapewnione wspólnotowe normy jakości;
-
efektywne zużywanie zasobów: system opłat (taryf),
kontrola szczelności urządzeń, mierniki zużycia (promowanie oszczędności wody).
JAKOŚĆ POWIETRZA
1.
Wskazania dla wyboru priorytetów:
-
duże aglomeracje (powyżej 200 000 mieszkańców) lub
obszary o szczególnie wysokim poziomie zanieczyszczeń;
-
zapobieganie zmianom klimatu i redukcja emisji
zanieczyszczeń;
-
stworzenie systemów monitorowania;
-
zgodność z dyrektywą o dużych obiektach energetycznego
spalania paliw bez zakłóceń dla funkcjonowania rynku;
2.
Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia
z ISPA:
-
plan działań dla redukcji 13 określonych substancji
zanieczyszczających;
-
odpowiednie ramy administracyjne i instytucjonalne;
-
odpowiedni system monitoringu;
-
przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji.
GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI
1.
Wskazania dla wyboru priorytetów:
-
dyrektywy trudne do wypełnienia ze względu na
wynikające z nich wysokie koszty inwestycyjne: dyrektywa o odpadach
niebezpiecznych, dyrektywa o składowiskach;
-
ochrona zdrowia ludzkiego;
-
ochrona obszarów wrażliwych;
2.
Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia
z ISPA:
-
odpowiedni plan gospodarowania odpadami;
-
odpowiednie ramy administracyjne i instytucjonalne;
-
zasada „zanieczyszczający płaci”.
Wsparcie z ISPA można uzyskać na:
-
studia wykonalności,
-
projekty techniczne,
-
zarządzanie projektem,
-
robociznę,
-
zakup sprzętu i wyposażenia,
-
zakup praw patentowych,
-
organizacje prac komitetów monitorujących,
-
szkolenie personelu,
-
wydatki na informacje i reklamę,
-
inne – uzasadnione.
O
dofinansowaniu z funduszu ISPA może ubiegać się samorząd terytorialny,
organizacja samorządowa lub inne podmioty publiczne. Obecnie środki pochodzące
z funduszu ISPA stanowią największą część pomocy unijnej dla Polski w
dziedzinie ochrony środowiska. Na lata 2000-2006 Unia Europejska, w ramach ISPA
dla dziesięciu krajów starających się o członkostwo, przeznaczyła ponad 1 mld
euro rocznie. Polska w ramach tej kwoty, łącznie na transport i ochronę
środowiska, może otrzymać od 30 do 37% środków, co stanowi 312-384 8 milionów
euro.
Finansowanie projektów z ISPA opiera się na zasadzie współfinansowania.
Wysokość grantu może wynosić do 75% wartości kosztów projektu. Suma ta może być
jednak zwiększona przez Komisję Europejską nawet do wartości do 85%. Resztę
musi sfinansować strona polska. Średnio rocznie dla Polski przewiduje się około
384 mln euro. Kwota ta może zmieniać się w zależności od ilości projektów
przygotowanych oraz rozpoczętych w innych krajach kandydujących. Aby uzyskać
pomoc dla każdej inwestycji konieczne jest przeprowadzenie przetargu.
Współfinansowaniu z ISPA podlegają jedynie wydatki kwalifikowane. Za
kwalifikowane uznawane mogą być wyłącznie wydatki dokonane po podpisaniu Memorandum
Finansowego. Rozpoczęcie inwestycji jest finansowane z zaliczki wynikającej z
Memorandum Finansowego (20% grantu).
[1] T. Dziurbejko Integracja europejska. Wprowadzenie,
red. naukowa: M. Perkowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002,
str. 447
[2] E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do
członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E.
Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa
2001, str. 718
