Fundusz ISPA

„Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej (ISPA) ma zapewnić wsparcie przygotowań krajów kandydujących w obszarze spójności społecznej i gospodarczej w zakresie polityki ochrony środowiska i polityki transportowej. Przedsięwzięcia współfinansowane w ramach ISPA mają pomóc beneficjantom w dostosowaniu się do prawa wspólnotowego w zakresie ochrony środowiska lub transportu oraz osiągnięcia celów określonych w Partnerstwie dla Członkostwa. Wzorowany na Funduszu Spójności – Program ISPA wspiera duże inwestycje w infrastrukturę transportową i ochrony środowiska o wartości inwestycji powyżej 5 mln euro”[1]. ISPA zapewnia wsparcie mające na celu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej następujących państw kandydujących: Bułgarii, Republiki Czeskiej, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii, Słowacji oraz Słowenii w obszarze spójności ekonomicznej i społecznej dotyczącej polityki ochrony środowiska i polityki transportowej.

ISPA ułatwiać ma realizację zadań wskazanych w dokumentach opracowanych przez instytucje zarządzające środkami pomocowymi Unii Europejskiej. Są to:

-            Partnerstwo dla Członkostwa (Komisja Europejska),

-            Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej (Urząd Komitetu Integracji Europejskiej),

-            Strategia Wykorzystania Funduszu ISPA (Ministerstwo Środowiska).

Fundusz ISPA powstał w drugiej połowie marca 1999 r. podczas szczytu Unii Europejskiej w Berlinie. Pomoc Unii Europejskiej w ramach tego programu ma przyczyniać się do lepszego przygotowania krajów ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej w dziedzinie infrastruktury gospodarczej , a w szczególności w sektorach ochrony środowiska i transportu (w równych proporcjach).

„Podział środków w ramach ISPA między kraje-beneficjentów odbywa się na podstawie następujących kryteriów:

-            liczby ludności,

-            PKB na jednego mieszkańca mierzonego parytetem siły nabywczej,

-            powierzchni kraju.

Wielkość alokacji wstępnej może ulec zmianie z uwagi na efektywność środków funduszu ISPA w danym kraju w latach poprzednich, a także potrzeby w stosunku do innych kandydatów. Z funduszu tego finansowane są duże projekty, o wartości co najmniej 5 mln EUR. W 2000 r. do finansowania w ramach programu ISPA zakwalifikowane w Polsce m. in. następujące projekty: rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacji ściekowej w Bydgoszczy, rozbudowa oczyszczalni ścieków oraz gospodarka odpadami w Krakowie, modernizacja drogi Mińsk Mazowiecki-Siedlce oraz Kraków-Tarnów”[2].

Przedsięwzięcie zgłaszane do wsparcia z ISPA powinno mieć odpowiednią skalę, tak, by miało znaczenie dla poprawy stanu środowiska – poczynając od projektów o znaczeniu ponadkrajowym, następnie krajowym, ponadregionalnym itd.

            Ogólne kryteria dla finansowania projektów z ISPA:

1.      Zgodność z legislacją Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska

            Art. 130 z Traktatu

Cele:

Zachować, chronić i polepszać jakość środowiska

Chronić zdrowie ludzkie

Rozważne i racjonalne użycie zasobów

Zasady:

Zasada przezorności

Naprawa szkody u źródła

Działania zapobiegawcze

Zanieczyszczający powinien płacić

            Dyrektywy Unii Europejskiej

            Standardy techniczne i jakościowe UE

2.      Efektywność ekologiczna: jakościowa i ilościowa

Podstawowe kryteria wyboru projektów do wsparcia z ISPA:

            Wybór projektów inwestycyjnych do wsparcia w ramach ISPA w sektorze ochrony środowiska jest podporządkowany realizacji priorytetów określonych w :

-            Partnerstwie dla Członkostwa,

-            Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, w tym szczególnie:

·         Priorytet 22.2: „Opracowanie programów i stworzenie warunków do wdrażania prawa Wspólnoty Europejskiej dotyczącego poprawy jakości wód”;

·         Priorytet 22.3: „Dostosowanie prawa polskiego do prawa wspólnotowego w zakresie gospodarki odpadami oraz opracowanie krajowych systemów zarządzania odpadami w celu stworzenia warunków niezbędnych do wdrożenia wymagań wspólnotowych”;

·         Priorytet 22.4: „Poprawa jakości powietrza – wdrażanie dyrektyw dotyczących oceny i zarządzania jakością powietrza oraz ograniczania zanieczyszczenia powietrza powodowanego przez zakłady przemysłowe”;

-            Strategii wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa (opracowana przez Ministerstwo Środowiska);

-            Polskim stanowisku negocjacyjnym.

Sektory i dyrektywy priorytetowe:

WODA

Komunalne oczyszczalnie ścieków

Woda do picia

JAKOŚĆ POWIETRZA

System zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń

Ramowa Dyrektywa w sprawie jakości powietrza

Duże obiekty spalania

Spalanie odpadów niebezpiecznych

Spalanie odpadów komunalnych

GOSPODARKA ODPADAMI

Dyrektywa ramowa o odpadach

Dyrektywa w sprawie składowisk

ŚCIEKI KOMUNALNE

1.      Wskazania dla wyboru priorytetów:

-            duże aglomeracje (>15.000 mieszkańców);

-            emisje do odbiorników wrażliwych na eutrofizację oraz na obszarach ważnych ze względu na ochronę bioróżnorodności;

-            zrzuty do źródeł wody pitnej;

-            znaczący skutek gospodarczy (stymulacja rozwoju ekonomicznego);

-            istnienie programu poprawy jakości wody w zlewni;

2.      Warunki wstępne dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

-            wstępne oczyszczanie zrzutów przemysłowych;

-            odpowiednie zagospodarowanie osadów ściekowych;

-            zasada „zanieczyszczający płaci”: przynajmniej koszty operacyjne i amortyzacji oraz napraw muszą być pokryte przez użytkowników.

DOSTAWA WODY DO PICIA

1.      Wskazania dla wyboru priorytetów:

-            duże aglomeracje;

-            niewielka ilość zasobów wodnych;

-            ważne problemy jakości zasobów wodnych;

-            zintegrowane rozwiązania gospodarki wodno-ściekowej;

2.      Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

-            zapewnione wspólnotowe normy jakości;

-            efektywne zużywanie zasobów: system opłat (taryf), kontrola szczelności urządzeń, mierniki zużycia (promowanie oszczędności wody).

JAKOŚĆ POWIETRZA

1.      Wskazania dla wyboru priorytetów:

-            duże aglomeracje (powyżej 200 000 mieszkańców) lub obszary o szczególnie wysokim poziomie zanieczyszczeń;

-            zapobieganie zmianom klimatu i redukcja emisji zanieczyszczeń;

-            stworzenie systemów monitorowania;

-            zgodność z dyrektywą o dużych obiektach energetycznego spalania paliw bez zakłóceń dla funkcjonowania rynku;

2.      Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

-            plan działań dla redukcji 13 określonych substancji zanieczyszczających;

-            odpowiednie ramy administracyjne i instytucjonalne;

-            odpowiedni system monitoringu;

-            przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji.

GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

1.      Wskazania dla wyboru priorytetów:

-            dyrektywy trudne do wypełnienia ze względu na wynikające z nich wysokie koszty inwestycyjne: dyrektywa o odpadach niebezpiecznych, dyrektywa o składowiskach;

-            ochrona zdrowia ludzkiego;

-            ochrona obszarów wrażliwych;

2.      Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

-            odpowiedni plan gospodarowania odpadami;

-            odpowiednie ramy administracyjne i instytucjonalne;

-            zasada „zanieczyszczający płaci”.

Wsparcie z ISPA można uzyskać na:

-            studia wykonalności,

-            projekty techniczne,

-            zarządzanie projektem,

-            robociznę,

-            zakup sprzętu i wyposażenia,

-            zakup praw patentowych,

-            organizacje prac komitetów monitorujących,

-            szkolenie personelu,

-            wydatki na informacje i reklamę,

-            inne – uzasadnione.

O dofinansowaniu z funduszu ISPA może ubiegać się samorząd terytorialny, organizacja samorządowa lub inne podmioty publiczne. Obecnie środki pochodzące z funduszu ISPA stanowią największą część pomocy unijnej dla Polski w dziedzinie ochrony środowiska. Na lata 2000-2006 Unia Europejska, w ramach ISPA dla dziesięciu krajów starających się o członkostwo, przeznaczyła ponad 1 mld euro rocznie. Polska w ramach tej kwoty, łącznie na transport i ochronę środowiska, może otrzymać od 30 do 37% środków, co stanowi 312-384 8 milionów euro.

Finansowanie projektów z ISPA opiera się na zasadzie współfinansowania. Wysokość grantu może wynosić do 75% wartości kosztów projektu. Suma ta może być jednak zwiększona przez Komisję Europejską nawet do wartości do 85%. Resztę musi sfinansować strona polska. Średnio rocznie dla Polski przewiduje się około 384 mln euro. Kwota ta może zmieniać się w zależności od ilości projektów przygotowanych oraz rozpoczętych w innych krajach kandydujących. Aby uzyskać pomoc dla każdej inwestycji konieczne jest przeprowadzenie przetargu. Współfinansowaniu z ISPA podlegają jedynie wydatki kwalifikowane. Za kwalifikowane uznawane mogą być wyłącznie wydatki dokonane po podpisaniu Memorandum Finansowego. Rozpoczęcie inwestycji jest finansowane z zaliczki wynikającej z Memorandum Finansowego (20% grantu).

---

[1] T. Dziurbejko Integracja europejska. Wprowadzenie, red. naukowa: M. Perkowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, str. 447

[2] E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E. Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, str. 718