W każdej z tych jednostek mamy po jednym organie uchwałodawczym i jednym wykonawczym. Są to odpowiednio:
w gminie – rada gminy (w miastach na prawach powiatu nosząca miano rady miasta) i wójt, burmistrz lub prezydent miasta
w powiecie – rada powiatu i zarząd powiatu
w województwie samorządowym – sejmik wojewódzki i zarząd województwa
Rada gminy. Sposób przeprowadzania wyborów do rady gminy opisany jest w zagadnieniu 7. Do rady gminy nalezą w zasadzie wszystkie kompetencje gminy wymienione w zagadnieniu 5. Trzeba jednak dokonać pewnego uszczegółowienia kompetencji rady gminy:
kreowanie rozwoju
przyjmowanie wszelkiego rodzaju strategii rozwoju
tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego
tworzenie programów współpracy z organizacjami pozarządowymi
tworzenie planów dotyczących pomocy społecznej
kwestie personalne
podejmowanie uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta
regulowanie wynagrodzenia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta
przyjmowanie sprawozdań z działalności wójta, burmistrza lub prezydenta miasta
powoływanie i odwoływanie skarbnika oraz sekretarza gminy
majątek i finanse gminy
uchwalanie budżetu i uchwał okołobudżetowych
zezwalanie na dzierżawę majątku gminnego na okres ponad 3 lat
zaciąganie zobowiązań długoterminowych
wydawanie obligacji gminnych
wchodzenie w struktury ponadgminne
kwestie reprezentacyjne
herb
flaga
honorowe obywatelstwo
wznoszenie pomników
nazewnictwo
nazywanie ulic i placów
Organem wykonawczym w gminie jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Te trzy stanowiska nie różnią się niczym oprócz nazwy. Nazwa zaś zależy przede wszystkim od charakteru gminy. Wójt jest organem w gminie wiejskiej, burmistrz zarówno w gminach miejsko – wiejskich jak i miejskich. Z prezydentem miasta mamy do czynienia w gminach miejskich, które liczą powyżej 100 000 mieszkańców lub w których taką nazwę stosuje się tradycyjnie (tj. była stosowana przed 27 maja 1990 roku).
Rada powiatu kreuje wizję rozwoju powiatu i decyduje o jego ustroju. Uchwala ona statut powiatu, regulamin rady powiatu, prawo powiatowe, budżet program zwalczania przestępczości, programy dotyczące aktywizacji bezrobotnych, stypendiów dla uczniów i studentów itd.
Decyzje personalne podejmowane przez radę to wybór i odwołanie zarządu, odwołanie pojedynczego członka zarządu, wybór sekretarza i skarbnika powiatu. W kwestiach finansowych rada powiatu decyduje o podatkach i opłatach, obrocie mieniem, zaciąganiu zobowiązań, ustala maksymalna wysokość zobowiązań krótkotrwałych jakie może zaciągać zarząd, emituje obligacje.
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu, na którego czele stoi starosta. Starosta nie jest oddzielnym organem, chociaż istnieją w Polsce głosy domagające się nadania mu takiego charakteru i wprowadzenia bezpośrednich wyborów na ten urząd (reforma podobna do tej jaka nastąpiła w 2002 roku).
Sejmik województwa i zarząd województwa posiadają kompetencje i charakter analogiczny do rady powiatu i zarządu powiatu.
