Władze gminy, powiatu i województwa samorządowego

 W każdej z tych jednostek mamy po jednym organie uchwałodawczym i jednym wykonawczym. Są to odpowiednio:

 w gminie – rada gminy (w miastach na prawach powiatu nosząca miano rady miasta) i wójt, burmistrz lub prezydent miasta

 w powiecie – rada powiatu i zarząd powiatu

 w województwie samorządowym – sejmik wojewódzki i zarząd województwa

Rada gminy. Sposób przeprowadzania wyborów do rady gminy opisany jest w zagadnieniu 7. Do rady gminy nalezą w zasadzie wszystkie kompetencje gminy wymienione w zagadnieniu 5. Trzeba jednak dokonać pewnego uszczegółowienia kompetencji rady gminy:

 kreowanie rozwoju

 przyjmowanie wszelkiego rodzaju strategii rozwoju

 tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego

 tworzenie programów współpracy z organizacjami pozarządowymi

 tworzenie planów dotyczących pomocy społecznej

 kwestie personalne

 podejmowanie uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta

 regulowanie wynagrodzenia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta

 przyjmowanie sprawozdań z działalności wójta, burmistrza lub prezydenta miasta

 powoływanie i odwoływanie skarbnika oraz sekretarza gminy

 majątek i finanse gminy

 uchwalanie budżetu i uchwał okołobudżetowych

 zezwalanie na dzierżawę majątku gminnego na okres ponad 3 lat

 zaciąganie zobowiązań długoterminowych

 wydawanie obligacji gminnych

 wchodzenie w struktury ponadgminne

 kwestie reprezentacyjne

 herb

 flaga

 honorowe obywatelstwo

 wznoszenie pomników

 nazewnictwo

 nazywanie ulic i placów

Organem wykonawczym w gminie jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Te trzy stanowiska nie różnią się niczym oprócz nazwy. Nazwa zaś zależy przede wszystkim od charakteru gminy. Wójt jest organem w gminie wiejskiej, burmistrz zarówno w gminach miejsko – wiejskich jak i miejskich. Z prezydentem miasta mamy do czynienia w gminach miejskich, które liczą powyżej 100 000 mieszkańców lub w których taką nazwę stosuje się tradycyjnie (tj. była stosowana przed 27 maja 1990 roku).

Rada powiatu kreuje wizję rozwoju powiatu i decyduje o jego ustroju. Uchwala ona statut powiatu, regulamin rady powiatu, prawo powiatowe, budżet program zwalczania przestępczości, programy dotyczące aktywizacji bezrobotnych, stypendiów dla uczniów i studentów itd.

Decyzje personalne podejmowane przez radę to wybór i odwołanie zarządu, odwołanie pojedynczego członka zarządu, wybór sekretarza i skarbnika powiatu. W kwestiach finansowych rada powiatu decyduje o podatkach i opłatach, obrocie mieniem, zaciąganiu zobowiązań, ustala maksymalna wysokość zobowiązań krótkotrwałych jakie może zaciągać zarząd, emituje obligacje.

Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu, na którego czele stoi starosta. Starosta nie jest oddzielnym organem, chociaż istnieją w Polsce głosy domagające się nadania mu takiego charakteru i wprowadzenia bezpośrednich wyborów na ten urząd (reforma podobna do tej jaka nastąpiła w 2002 roku).

Sejmik województwa i zarząd województwa posiadają kompetencje i charakter analogiczny do rady powiatu i zarządu powiatu.