Finanse powiatów

W świetle ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dochody własne powiatu o ogólnym charakterze są stosunkowo niewielkie w porównaniu z dochodami gmin. Funkcja powiatu ma przede wszystkim charakter uzupełniający i wyrównawczy w stosunku do gminy, stąd zarówno wielkość dochodów, jak i kompetencje są wyraźnie ograniczone i dotyczą jedynie zadań o charakterze ponadgminnym, m.in. z zakresu: administracji, zarządu drogami powiatowymi, przeciwdziałaniu bezrobociu, szkolnictwa wyższego, ochrony środowiska i nadzoru (poprzez odpowiednie inspekcje). Pomimo ograni­czonej roli powiatów w strukturze samorządu terytorialnego, ich finanse wymagają omówienia.

 
Dochody w przeliczeniu na mieszkańca w powiatach podregionu konińskiego wykazują znaczne zróżnicowanie. Mieszczą się w przedziale od 300 zł w powiecie konińskim do 600 zł w powiecie słupec­kim. Odmienną kategorię stanowi miasto na prawach powiatu Konin, które dysponuje dwoma budżetami - powiatowym i gminnym. Są one wprawdzie uchwalane osobno, jednak ich realizacja przebiega wspól­nie. Dochody w przeliczeniu na mieszkańca w mieście na prawach powiatu Konin są więc kilkukrotnie wyższe od dochodów pozostałych powiatów i wynoszą ok. 2500 zł. Tak duża rozbieżność w dochodach miasta na prawach powiatu Konin i pozostałych powiatów ziemskich wymusza analizowanie tych dwóch rodzajów jednostek oddzielnie.

 
Udział dochodów własnych w dochodach ogółem jest zbliżony we wszystkich powiatach ziem­skich podregionu konińskiego. Mieści się w granicy od 22% w powiecie słupeckim i tureckim do 30% w powiecie konińskim. Wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na mieszkańca są również w tych jednost­kach bardzo zbliżone i wahają się od 29 zł w powiecie konińskim do 37 zł w powiecie kolskim. Najwyż­szy udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem odnotowuje się w powiecie konińskim (10%). Nieco mniej środków na inwestycje przeznacza się w powiecie tureckim (8%) i pozostałych powiatach (6%). Z uwagi na ścisłe powiązanie zadań powiatu ze środkami na nie przeznaczonymi, nie zauważa się wyraźnych różnic w bilansach budżetowych. Tylko w powiecie tureckim odnotowano niewielkie ujemne saldo budżetu. Pozostałe jednostki samorządu powiatowego zakończyły 2004 rok z nadwyżką budżetową.

 
Nadwyżka budżetowa nie jest wielkością, która w sposób klarowny opisuje sytuację finansową
0 aktywność samorządu terytorialnego. Trudność jej interpretacji wynika głównie z faktu, iż jest zmienna w czasie i uzależniona od wielu czynników, w tym przede wszystkim czynnika ludzkiego. W ujęciu polito­logicznym budżet traktowany jest bardzo często jako narzędzie w walce politycznej. Organy samorządu terytorialnego są poddawane wielu naciskom ze strony zarówno społeczności lokalnej, jak i partii poli­tycznych i organizacji biznesowych (por. P. Motek). Nadwyżka budżetowa jest korzystna dla samorządu w sytuacji, gdy uzyskane środki mogą być wykorzystywane na pokrycie deficytu w kolejnych latach. Wy­soka nadwyżka może być jednak postrzegana jako zjawisko niekorzystne, świadczące o przezorności i pasywności władz samorządowych, które realizację większych inwestycji odkładają na okres przed­wyborczy (por. M. Jastrzębska, 2005).

 
Sytuacja finansowa miasta na prawach powiatu Konina zdecydowanie różni się w odniesieniu do pozostałych powiatów. Obok wyraźnie wyższych dochodów, zauważa się znaczący udział w ich strukturze dochodów własnych (54%). Wpływ na to ma przede wszystkim stan prawny Konina jako jednostki samo­rządu terytorialnego. Miasto na prawach powiatu Konin funkcjonuje w ramach dwóch ustaw (powiatowej i gminnej). Dzięki temu jest jednostką samorządową korzystającą zarówno ze środków budżetu powia­towego, jak i znacznie bogatszego - gminnego. Równie istotnym czynnikiem kształtującym dochody miasta na prawach powiatu Konin jest poważna koncentracja w jego granicach zarówno ludności jak i podmiotów gospodarczych, których podatki są podstawowym źródłem finansowania budżetu.

 
Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem w mieście na prawach powiatu Konin jest wprawdzie zbliżony do wskaźnika odnotowanego w powiatach ziemskich podregionu, jednak już ich wiel­kość w przeliczeniu na mieszkańca różni się znacząco. Wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na mieszkań­ca są wyraźnie wyższe niż w pozostałych powiatach ziemskich, jednak w porównaniu z wydatkami inwe­stycyjnymi podejmowanymi przez większość gmin podregionu, osiągają wartości poniżej przeciętnej, która wynosi ok. 450 zł. W mieście na prawach powiatu Konin saldo budżetu w przeliczeniu na miesz­kańca osiąga jedną z wyższych wartości notowanych w podregionie (139 zł), co spowodowane jest planowanymi w kolejnych latach znacznymi inwestycjami.